ମୁକୁଳ

ବଂଶୀ କାନ୍ଦିଗଲା ଦୂର ବିଲ ବନ ପଥେ,

ସ୍ୱର ରହିଗଲା ଏ ମୋର ମରମଗତେ

ଦୂର ଅତୀତର ଶୁଭୁଥିଲା ଭାଷା

କି ଗହନ ବ୍ୟଥା ଦୁରନ୍ତ ଦୁରାଶା,

ସନ୍ଧ୍ୟା ସୁନ୍ଦରୀ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ମେଘର ରଥେ

ସଜଳ ନୟନେ ଚାହିଁଥିଲା ବନପଥେ ।

ପଉଷ ଶୀତର ନିବିଡ଼ ବେଦନା ପରେ

ନିମେଷ-ବସନ୍ତ ବହିଥିଲା କେବେ ଥରେ,

କେବେ ଜୋଛନାର ସଲାଜ ପରଶେ

ପ୍ରାଣ ଉଠିଥିଲା ପୁଲକି ହରଷେ,

କେବେ କେଉଁଦିନ ଗୋଧୂଳି ଆଲୋକ ପରେ

ହଳିଆର ଗୀତ ଭାସି ଆସିଥିଲା ଖରେ ।

କେବେ ନଦୀକୋଳେ କହି ତା ବ୍ୟଥିତ ବାଣୀ

ରକତ ଚମ୍ବନ ରଖିଥିଲା ସନ୍ଧ୍ୟାରାଣୀ

ଏକାକୀ ନାଉରୀ ସଙ୍ଗୀତ ଶୋକେ

ନାବ ବାହୁଥିଲା ଲୋହିତ ଆଲୋକେ,

ଉପରେ ତାହାର ସନ୍ଧ୍ୟା ସରମଠାଣି

ତଳେ ଜଳରାଶି-ପୀଡ଼ିତ-ମରମବାଣୀ

ଫାଟି ପଡ଼ିଥିଲା ଗୋଲାପୀ ଅନ୍ତର କାର,

ସେ ବ୍ୟଥା ପରଶେ ତ୍ରିଭୁବନ ନାରଖାର,

ଲୋହିତ ସେ ବ୍ୟଥା ଭାସଇ ପବନେ,

ଅରୁଣ ରାଗିଣୀ ଗଗନେ ଗଗନେ,

ସେ ବ୍ୟଥା ଏ ପ୍ରାଣେ ଉଠାଇଛି ହାହାକାର

ସକଳ ଅଙ୍ଗେ ମୋ ରକତ ଚୁମ୍ବ ତାର ।

ଅନ୍ତରେ ରକତ ବାହାରେ ରକତରାଶି,

ରକତର ଶିଶୁ କାହିଁ ଯିବି ମୁଁ ଗୋ ଭାସି,

କି ବାରତା ଆସେ କାହିଁ ସେ ଉଚ୍ଚରେ,

କ୍ଷୀଣତର ହୋଇ ମରମେ ସଞ୍ଚରେ,

କି ପୁଲକ ବ୍ୟଥା ପରାଣେ ଲାଗେ ପରାସି

ରଙ୍ଗାଏ ମୋର ସଞ୍ଚିତ ବ୍ୟଥାରାଶି

ସେ କିବା ମୋହର ପ୍ରଥମ ଆଲୋକ କଥା

ଅନନ୍ତ ଯୁଗର ଆଦିମ ଏକ ବାରତା,

ପ୍ରାଚୀନତମ ସେ ପ୍ରାଣର ପରାସ

ଅସୀମ କାଳର ଏକ ଇତିହାସ,

ଅତଳୁ ଅତଳେ କାହିଁ ଲୁଚିଛି ସେ ବ୍ୟଥା

ସନ୍ଧ୍ୟା ଗଗନେ ଶୁଣିଲି ଆଜି ଯେ କଥା ।

ବିବାହ ଶଙ୍ଖ ଉଠୁ ଗୋ ମନ୍ଦେ ବାଜି,

ପକ୍ୱ ଧାନର ବିପୁଳ ଗନ୍ଧେ

ସୋରିଷଫୁଲର ମାଦକ ଛନ୍ଦେ

ପୂରିଛି ଗଗନ ଥରିଛି ପବନ

ଭାସିଛି ଭୁବନ ଆଜି,

ବିବାହ ଶଙ୍ଖ ଉଠୁ ଗୋ ମନ୍ଦେ ବାଜି ।

ବହୁ ଦିବସର ବିସ୍ମୃତ ମୋର

ବିବାହ ନବ ସ୍ୱପନ

ପଉଷ ବାଆରେ ପଠାଇଛି ତାର

ମଙ୍ଗଳ ନିମନ୍ତ୍ରଣ ।

ଦୂର ଦିଗନ୍ତୁ କାନ୍ଦେ ମହୁରି,

ବାଜି ଉଠେ ଢକା ବାଜି ଉଠେ ତୁରୀ,

ଶୁଭ୍ର ତୁଷାର ଶ୍ୟାମଳ ଧରାରେ

କରେ ପଦ ଅରପଣ,

ଆଣିଛି ସେ ମୋର ବିବାହର ନିମନ୍ତ୍ରଣ ।

ଆଣିଛି ସେ ମୋ ପ୍ରଭାତ କୁସୁମ

ବୃନ୍ତୁ ତୋଳି ତା କରେ

ସନ୍ଧ୍ୟା ଗୀତିଟି ରକ୍ତିମ ତାର

ଫୁଟାଇ ସଜ ଅଧରେ ।

କା’ର ଦିନାନ୍ତେ ମିଶଇ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ଅଞ୍ଚଳ,

ତୁଷାରେ ତିନ୍ତଇ ଚୂର୍ଣ୍ଣ କୁନ୍ତଳ,

ମୋର- ଜୀର୍ଣ୍ଣ ବାସନା କରେ ଚଞ୍ଚଳ

ଛଳ ଛଳ ଲୋତକରେ,

ଆଣିଛି ସେ ମୋର ସନ୍ଧ୍ୟା ଗୀତଟି

ଫୁଟାଇ ସଜ ଅଧରେ ।

ବିବାହର ଦିନ ଯାଇ ନାହିଁ ମୋର

ସରି ନାହିଁ ଯଉବନ,

ଚିକଣ ଅଳକା ରଖିଛି ସାଇତି

ନୀଳ-ନଦୀ-ଦରପଣ,

ସିନ୍ଦୂର ବିନ୍ଦୁ ଲାଖିଛି ଗୋଲାପେ

ନୟନର ପତା କଳାପିକଳାପେ

କଜ୍ଜ୍ୱଳରେଖା ଦିଗ୍‌ବଳୟେ ସେ

ନିଭିନାହିଁ ଏତେକ୍ଷଣ,

ବିବାହର ତିଥି ବଳି ନାହିଁ ମୋର

ସରି ନାହିଁ ଯଉବନ ।

ନିଶୀଥ ନିଜନେ ନୂପୁର ନିକ୍ୱଣ

ରହିଛି ଝିଲ୍ଲୀନାଦେ,

ଆଦ୍ୟ ଆଷାଢ଼ ଜଳଦ ସହିତ

ଚିକୁର ତାହାର ହୁଏ ଲୀଳାୟିତ,

ଗନ୍ଧ ତାହାର କରଇ ମୋହିତ

ମଳୟର ପରମାଦେ,

ନିଶୀଥ ନିଜନେ ନୂପୁର ନିକ୍ୱଣ

ରହିଛି ଝିଲ୍ଲୀନାଦେ ।

ବଧୂ ଆସେ ମୋର ଧୀର ସୁଲଳିତ

ତୃତୀୟା ଜୋଛନା ସମ,

ବଢ଼ାଏ ମୋ କରେ କମ୍ପିତ କର

ସୁକୁମାର ଅନୁପମ,

ଲାଜଲାଜ ଗଣ୍ଡେ ନ କହଇ କଥା,

ଭାଦର ବଉଦେ ଲୁଚାଏ ତା ମଥା,

କି ନିବିଡ଼ ବ୍ୟଥା ଲାଗେ ଏ ପୀରତି-

ପୀଡ଼ିତ ମରମେ ମମ,

ବଧୂ ଆସେ ମୋର ଧୀର ସୁଲଳିତ

ତୃତୀୟା ଜୋଛନା ସମ !

ଧ୍ରୁବତାରା ସମ ସେ ମୋରେ ସୁଦୂରୁ

ଚାହିଁ ରହେ ନିତି ନିତି,

ବସନ୍ତର ଫୁଲ କାନନୁ ତାହାର

ବହି ଆସେ ସ୍ନେହ ପ୍ରୀତି,

ସ୍ନିଗ୍ଧ ସୁନୀଳ ମୁକ୍ତ କବରୀ

ରହେ ଚିରକାଳ ଗଗନ ଆବୋରି,

ଗତିରେ, ତାହାର ବାଜି ଉଠେ ଧୀରେ

ମୁଗ୍ଧ ବେହାଗ ଗୀତି;

ଧ୍ରୁବତାରା ସମ ସେ ମୋରେ ସୁଦୂରୁ

ଚାହିଁ ରହେ ନିତି ନିତି ।

ସେ ପ୍ରେୟସୀ ମୋର ଚିରଯୌବନ

ନବୀନ ସେ ଚିରନ୍ତନ,

ସ୍ୱଦେଶେ ବିଦେଶେ ପ୍ରତିକ୍ଷଣେ ଆସେ

ତା’ରି ଶୁଭ ନିମନ୍ତ୍ରଣ,

ପକ୍ୱ କେଶେ ମୋ’ କରେ ସେ ସରାଗ

ଗଳିତ ଅଙ୍ଗେ ବୋଲଇ ପରାଗ,

ଦଶନବିହୀନ ବଦନେ ମୋହର

ଲେଖଇ ମଧୁ ଚୁମ୍ବନ,

ସେ ପ୍ରେୟସୀ ମୋର ଚିରଯୌବନ

ନବୀନ ସେ ଚିରନ୍ତନ ।

କୈଶୋରେ ମୋର ସ୍ୱପନର ସାଥୀ

ପ୍ରୌଢ଼େ ହୃଦୟ ରାଣୀ,

ଜରା ଅଙ୍ଗେ ମୋର ଢାଳିବ ନବୀନ

କ୍ଳାନ୍ତିହରା ତା ବାଣୀ ।

ମରଣ ଅଙ୍କେ ତେଜି ଭୟ ଲଜ୍ଜା

ପାତିବ ସେ ମୋର ଚିର ମଧୁଶଯ୍ୟା,

ଜଡ଼ ଅନ୍ଧାର କକ୍ଷେ ଜାଳିବ

ପୀରତି ପ୍ରଦୀପ ଆଣି,

କୈଶୋରେ ମୋର ସ୍ୱପନର ସାଥୀ

ପ୍ରୌଢ଼େ ହୃଦୟ ରାଣୀ ।

ସେହି ମଧୁଶେଯୁ ମୋରେ ଜଗାଇବ ସେ ତ

ଲାଗିଲେ ପ୍ରାତ ପବନ,

ନବୀନ ସେ ମୋର ଦରୋଟି ସେ ମୋର

ସାଥୀ ମୋର ଚିରନ୍ତନ,

ଜୀବନେ ଜୀବନେ ଚିର ସହଚର

ସଜାଇବ ଚିର ବିବାହ ବାସର,

ବଳି ନାହିଁ ମୋର ବିବାହର ତିଥି

ସରି ନାହିଁ ଯଉବନ,

ମଧୁଶେଯୁ ମୋରେ ଜଗାଇବ ସେ ତ

ଲାଗିଲେ ପ୍ରାତ ପବନ ।

୧

ମୋ ମରମ କିପାଁ ସଚକିତ ହେ

ଫଗୁଣ ଜୋଛନା ତଳେ ମିତ ହେ,

ଯୌବନ ଛଳ ଛଳ ଧରଣୀ

ନୀଳ ଜଳେ ଭାସିଯାଏ ତରଣୀ

ଉନ୍ମନା ଆଜି ମୋର କରଣୀ

ନ ମାନଇ ଭାଷାବନ୍ଧ ଗୀତ ହେ ।

ପବନ ସେ ରଣରଣି ବହଇ

କାନେ କାନେ କାହା କଥା କହଇ,

ପୀଡ଼ିତ ଉଦାସ ମୋର ମରମ

ଚଞ୍ଚଳ ଉଠେ ତେଜି ସରମ

ଉପୁଜାଇ ବିଶ୍ୱର ଭରମ

କେଉଁ ଫୁଲ ବାସେ ମନ ମୋହଇ ।

ସେ ଫୁଲ ଫୁଟଇ କେଉଁ ଦେଶେ ହେ

ଆକୁଳ ଭୁବନ ତାର ବେଶେ ହେ,

ସେ କେଉଁ ପ୍ରେୟସୀ ମୋରେ ଲୋଡ଼ଇ

ଗଗନେ କବରା ଫିଟି ପଡ଼ଇ

ଭୁବନେ ଭୁବନେ ହାସ ଛାଡ଼ଇ

ଭୁବନେ ଭୁବନେ ଗୀତ ଲେଶେ ହେ ।

ଫୁଲେ ଫୁଲେ ଧରା ଉଠେ ଫୁଲି ହେ

ଯୌବନ ଶିରୀ ଯାଏ ଭୁଲି ହେ,

ଶିଶୁ ଯଥା ଭୁଲେ ନିଜ କାନ୍ତି

ଭୁବନେ ଜାଗିଛି ସେହି ଭ୍ରାନ୍ତି

କୋକିଳ ଭ୍ରମର ଆଜି ଗା’ନ୍ତି

ସେହି ଗୀତ ବନେ ବନେ ବୁଲି ହେ ।

କ୍ଳିଷ୍ଟ ଧରାର ଶୀତ-ସାଧନା

ଦୁର୍ଦ୍ଦିନ କ୍ଷତ ଶତ ବାସନା

ଚଞ୍ଚଳ ଗୀତ ଆଜି କବିର

ମୁଗ୍ଧ ପରାଣ ଅନୁଭବିର

ଫଗୁଣର ସୁରଭିତ ଅବୀର

ସୁନା କରିଦେବ ସବୁ ବେଦନା ।

ତାପିତ-ମରମ ଯେତେ ବିରହୀ

ସବୁ ଜ୍ୱାଳା ଏ ପବନେ ମରଇ

କାଙ୍ଗାଳ ଧନୀ ବାସେ ସମାନେ

ପଥ ଅପଥ ସେ ଆଜି ନ ମାନେ

ଆସିଅଛି ପୁଷ୍ପକ ବିମାନେ

ଯାଏ ଖେଳି ଫୁଲେ ଫୁଲେ କି କହି ।

ଫଗୁଣର ହୋରିଖେଳ ଗୀତ ହେ

ଆସିଛି ଧରାରେ ପ୍ରାଣମିତ ହେ,

ଆଜି ଖାଲି ହସିବାର ଭୁଲିବାର

ଜୋଛନାରେ ନର୍ତ୍ତନ କାରବାର,

ପୋଛ ପୋଛ ନୟନରୁ ଲୁହଧାର

ବିଶ୍ୱ ହୋଇଛି ଉଲ୍ଲସିତ ହେ ।

୨

ଧରଣୀରେ ହୋରିଖେଳ ଗଗନରେ ଅବୀର

ମୁଗ୍ଧ ଚେତନା ଆଜି କବିର !

ଚଞ୍ଚଳ ଥରି ଥରି ପବନ ସେ ବହଇ

ବନେ ବନେ ମର୍ମରି କି କବିତା କହଇ

ମଧୁଲୀଟ ଗୁଞ୍ଜନ ଫୁଲେ ଫୁଲେ ଶିଞ୍ଜନ

ପଥେ ପଥେ ଆଗମନୀ

କି ସ୍ୱପନ-ସେବିର ।

ମୁଗ୍ଧ ଚେତନା ଆଜି କବିର !

ମୁକ୍ତ ପବନ ଆଜି ମୁକ୍ତ ଆକାଶରେ

ଜଳେ ସ୍ଥଳେ ମୁକ୍ତିର ମୂର୍ତ୍ତି ପ୍ରକାଶରେ !

ବଂଶୀ ପାଉଛି ବାଜି

‘‘ଆସ ରେ ପଥିକ ସାଜି’’

ରଙ୍ଗ ଉକୁଟେ ଆଜି

ନବ ନବ ଛବିର, ମୁଗ୍ଧ ଚେତନା ଆହା କବିର,

ଘର ଛାଡ଼ି ଆସ ଆସ ଶୁଭିଲାଣି କୁହୁ ରେ

‘‘ଆସ ରେ ପଥିକ’’ ବୋଲି ଡାକେ ମୁହୁମୁହୁ ରେ

ଶୁଣ ଶୁଣ କାନ ଡେରି ବିଶ୍ୱ ଅଗନ ଘେରି

ମୁକତି ଆଲୋକ ଆହା

ଫୁଟି ପଡ଼େ ରବିର,

ମୁଗ୍ଧ ଚେତନା ଏଥି କବିର ।

କ୍ଷରି ପଡ଼େ ମଧୁ ଆଜି ଝରି ପଡ଼େ ଗୀତ ରେ

ଚଉଦିଶେ ଆବାହନ କରେ ସଚକିତ ରେ

କାହାର ବାସନା ଆଜି

ଜଳେ ସ୍ଥଳେ ଯାଏ ବାଜି

ଭୁବନେ ଏ କ୍ରୀଡ଼ା ଆହା

କେଉଁ ସୁଧା-ସ୍ରାବିର

ମୁଗ୍ଧ ଚେତନା ଆଜି କବିର ।

ଛିନ୍ନ ସକଳ ପାଶୁ ତୁଟିଅଛି ବନ୍ଧନ

ଭୁବନେ ଭୁବନେ ଆଜି ପୀରତିର ନନ୍ଦନ,

ଏ ଆଲୋକ ଏ ଗଗନ

ଜାଗି ଉଠେ ଏ ପବନ

ବିପୁଳ ପୁଲକ ସମ

କେଉଁ ଅନୁଭବିର;

ମୁଗ୍ଧ ଚେତନା ଆଜି କବିର ।

ନିର୍ଝର ଯାଏ ବହି ମୁକ୍ତିର ସଙ୍ଗୀତେ

ବିଶ୍ୱ ଯେ ପଥପରେ କାହା ମୃଦୁ ଇଙ୍ଗିତେ

ପଥିକର ନିମନ୍ତ୍ରଣ

ଶୁଭେ ଆଜ ତ୍ରିଭୁବନ,

ତୁଙ୍ଗ ପାଷାଣ ଗିରି

ପଥେ ଆସେ ଦ୍ରବି ରେ,

ମୁଗ୍ଧ ଚେତନା ତୋର କବି ରେ ।

ପ୍ରଭାତ ଗୀତର ଗୌରବ ମୋର

ସନ୍ଧ୍ୟା ଦୀପର ସୌରଭ,

ଭୁବନେ ଭୁବନେ ଦେଖିଲି

ମୁଁ ଆଜି ଜୀବନରେ ନବ ବୈଭବ ।

ସବୁ ସମ୍ପଦେ ଦୀନତା ସେ ମୋର

ସକଳ ସୁଖର ବେଦନା,

ସବୁ ସମ୍ଭୋଗ ଅନୁରାଗ ପଥେ

ଚିର ବଇରାଗ ସାଧନା ।

ସକଳ ଭାଷାର ଅତୀତ ସେ ମୋର

ସକଳ ଭାବର ଅଭାବ,

ସକଳ ପଥର ଅପଥ ଚିର ସେ

ସକଳ ଲାଭର ଅଲାଭ ।

ଜୀବନେ ଲଭିନି ଯେତେ ପରସାଦ

ହଜିଗଲା ଯେତେ ଧନ ଗୋ,

ଯେତେ କ୍ଷତି ଯେତେ ଅଭାବରେ ଆଜି

ଶୂନ୍ୟ ହୃଦୟାସନ ଗୋ ।

ଅନୁପସ୍ଥିତ ସନ୍ତାନ ଲାଗି

କ୍ଷରେ ଯଥା ମାତା କ୍ଷୀର ଗୋ,

ମୋ ଅତୀତ ଅନାଗତ ପାଇଁ ତଥା

ଉଛୁଳଇ ପ୍ରେମନୀର ଗୋ ।

ଶତ ସାର୍ଥକ ଜୀବନେ ସେ ମୋର

ବ୍ୟର୍ଥ ସତତ ବିକଳ,

ସବୁ ହରଷର ରକ୍ତବେଦନା

କାରୁଣ୍ୟେ ଚିର ସଜଳ ।

ସବୁ ହାସ୍ୟର ମଳିନ ଶିରୀ ମୋ

ସବୁ ଚଞ୍ଚଳେ ସ୍ଥିର ଗୋ,

ସବୁ ତାରାଗଣେ ଧ୍ରୁବ ତାରା ସେ ମୋ

ହସେ କ୍ଷୀଣହାସ ଚିର ଗୋ ।

ସବୁ ଶୃଙ୍ଖଳ ଛିନ୍ନ କରଇ

ବିଶୃଙ୍ଖଳ ତା ଖ୍ୟାତି ଗୋ,

ସବୁ ନିୟମର ଅନିୟମ ସେ ଯେ

ସବୁ ଜାତିର ଅଜାତି ଗୋ ।

ଚିହ୍ନା ସବୁ ରେ ଅପରିଚିତ ସେ

ବାଧା ମୋର ସବୁ ବନ୍ଧନେ,

ଅତି ପ୍ରିୟତମ ନିଆଶା ମୋର ସେ

ଆଶାର ସ୍ୱରଗ ନନ୍ଦନେ ।

ପରାଣର ପ୍ରେମ ଝରେ ତାହା ଲାଗି

ନ ହେଲା ନ ହେବ ଯାହା ଗୋ,

ଅଛି ରେ ଯେ ପ୍ରୀତି ନାହିଁ ରେ ତାଠାରୁ

ନୁହଇ ତ ଊଣା ଆହା ଗୋ ।

ସକଳ ଋତୁର ଅଋତୁ ସେ ମୋର

ସବୁ ରଙ୍ଗର ବେରଙ୍ଗ,

ସବୁ ସାଗରର ଜଳହୀନ ମରୁ

ସବୁ ଚହଳେ ନିସଙ୍ଗ ।

ସକଳ ରାବର ନୀରବ ମୋର ସେ

ସକଳ ବାକ୍ୟେ ଅବାକ,

ସକଳ ସ୍ୱରର ବେସୁର ମୋର ଗୋ

ସକଳ ଆମୋଦେ ବିପାକ ।

ସକଳ ରୂପର ଅରୂପ ସେ ମୋର

ସକଳ ଶୋଭାର ଅଶୋଭା,

ସବୁ ନୟନର ଅନ୍ଧୁଣୀ ମୋର

ସକଳ ଲୋଭର ଅଲୋଭା ।

ସବୁ ମିଳନର ବିରହ ସେ ମୋର

ସବୁ ଆଲୋକରେ ଅନ୍ଧାର,

ଫୁଲ୍ଲ ଚାମେଲୀ କୁସୁମରାଶିରେ

ବ୍ୟଥିତ ରକ୍ତ ମନ୍ଦାର ।

ସର୍ବ ଜ୍ଞାନର ଅଜଣା ଚିର ସେ

ସକଳ କଥାର ମୂକ ଗୋ,

ସକଳ ବୋଧର ନିର୍ବୋଧ ଚିର

ସରବ ସୁଖର ଦୁଃଖ ଗୋ ।

ସବୁ ଜାଗରଣେ ସ୍ୱପନ ମୋର ସେ

ସବୁ ସତ୍ୟର କଳ୍ପନା,

ସବୁ ସିକତାରେ ରେଣୁ କଣାଟି ମୋ

ସବୁ ଅଧିକରେ ଅଳ୍ପ ନା ?

ସବୁ କରମରେ ଅକର୍ମା ମୋଚ

ପଣ୍ଡିତଗଣେ ମୂର୍ଖ,

ସବୁ ଧରମର ବିଧର୍ମୀ ସେ ଯେ

ସବୁ କୋମଳରେ ରୁକ୍ଷ ।

ତାହାପାଇଁ ଆଜି ପ୍ରେମଧାରା ବହେ ଅନ୍ତରେ,

ତାହାରି ପରଶ ପ୍ରତି ଅବୟବେ ସଞ୍ଚରେ ।

ସବୁ ପରକାଶେ ଅପ୍ରକାଶ ସେ

ସବୁ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଗୁପ୍ତ,

ଲବ୍ଧ ଧନର ଚିରହୃତ ମୋର

ସକଳ ସ୍ଥିତିର ଲୁପ୍ତା

ସକଳ ଧରାର କେନ୍ଦ୍ର ସେ ମୋର

ସକଳ ଆକାଶ ରବି ଗୋ,

ସକଳ ଗୀତର ଅନ୍ତରାଳେ ମୋ

ମୌନ ଉଦାସ କବି ଗୋ ।

ନୀରବ ତା ଗୀତ ନୀରବ ତା ବାଣୀ

ଅସୀମ ନୀରବ କୋଣେ ଗୋ

ଅନ୍ତବିହୀନ କି ନୀରବ ଗାନେ

ମିଶିଛି ମୁଗ୍ଧପଣେ ଗୋ ।

ସବୁ ଅମୃତେ ମୃତ୍ୟୁ ମୋର ସେ

ସବୁ ଅସୀମର ସୀମା ଗୋ,

ସଂସାରେ ମୋର ଅସାରଟି ଯେହୁ

ଗାଉଛି ତାର ମହିମା ଗୋ ।

ହୃତ ଆହତ ବ୍ୟର୍ଥ ବ୍ୟଥିତ

ସବୁ ଶୂନ୍ୟ ତାପାଇଁ ଗୋ,

କରୁଣ ମ୍ଳାନିମା ଅନ୍ତରେ ଯେତେ

ପଡ଼େ ଅନ୍ଧାର ଛାଇ ଗୋ ।

ନ ମାନେ ମୁଁ ଯହିଁ ସ୍ଥିତି ନିୟମ ଏ ବିଶ୍ୱର,

ନାସ୍ତିକ ଯହିଁ ନ ମାନେ ସ୍ରଷ୍ଟା ଈଶ୍ୱର,

ଉଛୁଳଇ ପ୍ରେମ ଚଳଇ ମୁଁ ଯହିଁ

କେବଳହିଁ ଶତ ଶୂନ୍ୟତା ବହି

ହାହାକାର ଯହିଁ ସମ୍ବଳ ଖାଲି ନିଃସ୍ୱର ।

ସନ୍ଧ୍ୟା ଆସେ ପଡ଼ି,

ଦୂର ଗ୍ରାମୁ ବହି ଆସେ ପକ୍ଷିର କାକଳି

ଦିଗନ୍ତ ବିସ୍ତାରି ପକ୍ୱ ଧାନ୍ୟ କ୍ଷେତ ପରେ

ପଉଷ ଶୀତ ତୁଷାର ଝରେ ।

ବିଜନ ପଥଟି ମୋର ମିଶିଅଛି ଦିଗନ୍ତ ଅନ୍ଧାରେ

ଆଜି ଏହି ଉଦାସ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ।

ଅସ୍ତଗାମୀ ରବିସମ ନିବିଡ଼ ଏ ଅନ୍ଧାର ମୁଖରେ

ଚାଲିଛି ମୁଁ ଗୋଧୂଳିର ଶୀର୍ଣ୍ଣ କ୍ଳାନ୍ତ କ୍ଷୀଣମୟୂଖରେ ।

ଶୀକର ପବନ ମୋର ଲାଗେ ଗଣ୍ଡେ, ଲାଗେ ଭାଲଦେଶେ,

ଚାଲିଛି ମୁଁ ଆଜି ନିରୁଦ୍ଦେଶେ ।

ଦୁଇ ପାରୁଶରେ ମୋର ପକ୍ୱଶାଳୀ ପଡ଼ିଅଛି ନଇଁ,

ରହି ରହି

ଅଦୂର ସେ ନଦୀକୋଳୁ ଆସେ କି ବାରତା,

ବିଶ୍ୱର ସେ ଚିରନ୍ତନ କି ନିଗୂଢ଼ ବ୍ୟଥା !

ଦିବସ ନିଶାର ଏହି ବିବାହ ସମ୍ଭୋଗେ

ଆଲୋକର ଅଙ୍ଗେ

ସନ୍ଧ୍ୟା ସହଚାରୀ କିବା ଲେଖଇ ଅଳତା;

ପକ୍ଷିକଣ୍ଠୁ ମୁଖରଇ କି ମଙ୍ଗଳ କଥା !

ହଳିଆ ଫେରଇ ଘରେ ଶୁଭେ ତାର ଗାନ,

ପ୍ରେୟସୀ ସଜାଡ଼ି ବସିଥିବ ଜଳପାନ,

ପୁତ୍ର କନ୍ୟା ତାର

ଫେରିବା ପଥକୁ ଚାହିଁ ଜଗିଥିବେ ଦ୍ୱାର ।

କାକ ଚଳେ ନୀଡ଼େ

ଯାପିବ ରଜନୀ ତାର ପୀରତି ନିବିଡ଼େ ।

ନିଶାର ମଙ୍ଗଳ ଗାଇ ଶୁକ

ରହିଲାଣି ନୀଡ଼େ ଶାନ୍ତ ମୂକ ।

ଭରା କଳସୀ କାଖରେ ଉଭା ଯଉବନେ

ବାହୁଡ଼ିଛି ବାସେ ଆନ ମନେ

କୃଷକର ରୂପସୀ ଲଳନା

ନେତ୍ରେ ରଞ୍ଜି ଗୋଧୂଳି ସ୍ୱପନକଳପନା,

କଳସୀ-ଉଛୁଳା ଜଳଛିଟିକାର ସଙ୍ଗେ

ଯୌବନ-ଉଛୁଳା ତାର ଗୁରୁ ପଦଚିହ୍ନ ଲେଖି

ଯାଇଛି ସେ ରଙ୍ଗେ ।

ସବୁ ଜୀବଗ୍ରାମ

ପଥ ଛାଡ଼ି ଗୃହେ ଏବେ ଲୋଡ଼ଇ ବିଶ୍ରାମ,

ମୋର ଏକା ନ ହେଲା ବାହୁଡ଼ା,

ଘର ଛାଡ଼ି ହୋଇଛି ମୁଁ ଏଥି ପଥହୁଡ଼ା ।

ନଦୀତୀରେ ବସି କିପାଁ ଚକୋରଦମ୍ପତି

ଉଦାସେ ଭାଳେ ଅଚିରେ ହରାଇବ କି ସୁଖ ସମ୍ପତ୍ତି

ଦୁଇପକ୍ଷୀ ଏକମନେ ଚାହାଁନ୍ତି ସେ ନଦୀ ଆର ପାରେ ।

କବିର କରୁଣ ଛନ୍ଦ ସମ

ବିକଳ ନୟନେ ପୁଣି ନିରେଖନ୍ତି ପଛିମ ମିହିରେ,

ଘୋଟି ଆସେ ଧୀରେ ଧୀରେ ତମ ।

ମାଗେ କି ମିନତି

ବିଳମ୍ବ କରିବାଲାଗି ଦ୍ରୁତ ଅସ୍ତଗତି ?

ଦିଗ୍‌ବଳୟେ ଝୁଲିପଡ଼େ ରବି,

ରକତ ଅନ୍ତର କାର ଦିଶେ ଦିଶେ ଢଳିଯାଏ ଦ୍ରବି !

ଦୁହେଁ ଦୁଇ ଦିଗେ ଚାହିଁ ରହନ୍ତି ଉଷତି,

ଆସିବ ବିୟୋଗ, ନିଶା ହେଲାଣି ଆଗତ ।

ଏ ପାରେ ରହିବ ଏକ, ଆନ ଆର ପାରେ

ଚଳିବ ବିରହ ବ୍ୟଥାଭାରେ !

ଶକତି ନାହିଁ କାହାର ବିଧିର ନିୟୋଗ,

ନିଶାଗମେ ଘଟିବ ସେ ଦୁହିଙ୍କ ବିୟୋଗ,

ସେ ଲାଗି କି ପଡ଼ିଛି ଭାଳେଣି,

କିଏ ଆରପାର ଲାଗି ଆଗ ହୋଇ ମାଗିବ ମେଲାଣି ?

ବୁଡ଼ିଯାଏ ବେଳ,

ଦୁହେଁ ଦୁଇ ମୁଖ ପ୍ରତି ଚାହାଁନ୍ତି କେବଳ ।

ଭରସି ନ ପାରେ କେହି

ଯିବ ଉଡ଼ି ଆର ପାରେ ନିଶାର ବିଦାୟ ମାଗିନେଇ ।

କିପାଁ କରୁଣ ଚାହାଣୀ, କାହିଁପାଇଁ ଏ ଗଭୀର ଖେଦ ?

ନିଶାର ବିଚ୍ଛେଦ !

ସାମାନ୍ୟ ଏ ବ୍ୟବଧାନ ନ ହୁଏ କି ସହି

ଏ ମରତ ପରବାସେ ରହି !

ନାହିଁ, ନାହିଁ, ନୁହେ ସହି ବ୍ୟଥିତ ସେ କାତର ମିନତି,

ନାହିଁ ତ ଶକତି

ଧରାର ପରାଣୀ ଅଙ୍ଗେ, ସହିବାକୁ ସେ କରୁଣ ଦୃଷ୍ଟି,

ନିମିଷେ ଯେ ତରଳାଏ କଠୋର କଠିନ ଶିଳାସୃଷ୍ଟି !

ଶତ ଯୁଦ୍ଧେ ଉଦ୍ଧତ ଯେ ବୃଷ୍ଟି ବିନ୍ଦୁସମ

କେତେ ସେ ଜୀବନ ଅନୁପମ

କରେ ଘେନି, ଭୂତଳେ ଯେ ଗଡ଼ାଇଛି ନର ମୁଣ୍ଡମାଳ,

ଲୌହର କପାଟ ସମ ଅଭେଦ୍ୟ ସେ ହୃଦୟ ଯାହାର,

ଏହି ଦୃଷ୍ଟି ତଳେ ସେ ତ ପଡ଼ିଛି ତରଳି,

ତୁଟିଅଛି ହୃଦୟର ସୁକଠିନ ଲୁହାର ଶିକୁଳି ।

କୋମଳ କାକୁତିଭରା ଏ ଦୃଷ୍ଟି ଦୟିନି ।

ବହାଇଛି କରୁଣାର ଶତ ସ୍ରୋତସ୍ୱିନୀ,

କ୍ଷୁଦ୍ର ଆଖି ଦିଓଟିର ସେ ଯେ ମୂକ ଭାଷା

ଜଗାଇଛି ଜଳେସ୍ଥଳେ ଏ ଭୁବନେ ଅନନ୍ତ ପିପାସା ।

ଗାଏ ତାର ଯଶ କବି, ସେ ତ ନିତ୍ୟ ମୁକ୍ତିର ବନ୍ଧନ,

ମିଳନେ ମୁକତି ତହିଁ ପରମ ସାଧନ,

ଏ ଯେ ଚକ୍ରବାକର ଦମ୍ପତି,

ନାହିଁ ତହିଁ ସ୍ୱାର୍ଥ ଆଶା ଦୁଇ ଲୋଡ଼େ ଦୁଇର ମୁକତି,

ଯୁଗଳ ପ୍ରୟାଣେ

ମୁକତିର ଗତି ଏକ ଅପରକୁ ଜାଣେ,

ଏକ ବିନେ ଆନର ମୁକତି ! ସେ ଯେ ମହା ଅସମ୍ଭବ,

ଅକ୍ଳାନ୍ତ ସେ ମିଳନବିଭବ,

ଚିର ଆକାଂକ୍ଷାର ଧନ

ଏକ ଯେ ପରର ତହିଁ ମୁକତି ସାଧନ !

ବିରହେ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ହୁଏ ମିଳନ ସମ୍ଭୋଗ,

ନ ମାନେ ପ୍ରେମିକ ଏହା ଲୋଡ଼ଇ ଯେ ଚିରନ୍ତନ ଯୋଗ ।

ଦୁଇ ମିଶି ଏକ ହେବାପାଇଁ

ଯୁଗେ ଯୁଗେ ପ୍ରେମର ଏ ମହାପରିଣତି ସେ ଯେ

ଯାଆନ୍ତି ଜଗାଇ ।

ବିରହର ବିଳାପେ ମୁଖର

ଭୁବନ ଗଗନ ସେ ଗୋ କରିଯାନ୍ତି ଅବଶ କାତର ।

ମୁଗ୍ଧ ତୋର ଚାହାଣୀରେ

ଦିଶିବ ସୁନ୍ଦର ବୋଲି

ନିଶି-ଦିନ ସାଜଇ ମୋ ଦେହ

ନୁହଇ ଭୋଗବାସନା

ଗଢ଼େ ମୋର ପ୍ରାଣ ମନ

ତୋର, ପ୍ରିୟେ, ନିବିଡ଼ ସେନେହ ।

ମୋର ହାସ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ

ତୋତେ ଯେଣୁ ଲାଗେ ବଡ଼ ଭଲ,

ହସେଁ ଅତି କଷ୍ଟେ ମୁଁ ଯେ

ବେଦନାକାତର ଅନ୍ତସ୍ତଳ !

ଏ ଧରାର ଶତ ପ୍ରବଞ୍ଚନା

ଶତ କ୍ଳେଶ ସହସ୍ର ଲାଞ୍ଛନା

ତୋ ଲାଗି ଘୋଡାଇ ରଖେ

ସଦା ଲୋକନେତ୍ର-ଅନ୍ତରାଳେ,

ହୃଦୟର କ୍ଷତରକ୍ତ ଝରେ

ଯାହା ସନ୍ଧ୍ୟା ସକାଳେ !

ରବିର ଅରୁଣ ରାଗ ସମ

କରୁଣ ବାସନାରାଶି ମମ

ତୋଷିବାକୁ ତୋରେ ସବୁ ଭୁଲିଯାଏଁ

ଆଗୋ ପ୍ରିୟତମ !

ତୋ ପୁଣ୍ୟ ଅଧର ଏ ମୋ ନୟନେ

ଲାଗିବ ବୋଲି

ପୋଛି ଦିଏଁ ତହୁଁ ଅଶ୍ରୁଧାର,

ଅନ୍ତର ଉଛୁଳି ଯାହା ନ ମାନଇ ବାଧା ବନ୍ଧ

ନ ମାନଇ କିଛି ପ୍ରତୀକାର ।

ଏ ଭାଲେ ଲାଗବ ବୋଲି ତୋ ଚାରୁ ଭ୍ରୂଲତା

ପୋଛି ଦିଏଁ ତହୁଁ ଶତ ବିଷାଦବାରତା ।

ମୁହୁ ମୁହୁ ହୃଦର କମ୍ପନ

ଅତି କଷ୍ଟେ କରଇଁ ଗୋପନ,

କୋମଳ ତୋ ବକ୍ଷଦେଶେ ଲାଗିଲେ ସେ

ଦେବ କାଳେ ବ୍ୟଥା !

ସଂଯତ କରଇଁ ସବୁ ନ ହେବାର

ଯାହା ଲୋ ଅନ୍ୟଥା ।

ଧରାର କାଠିନ୍ୟେ ଅଙ୍ଗ ମୋର

ତୋଇଛି ଲୋ ଅତିହିଁ କଠୋର,

ତରଳ ତୋ ତନୁ, ପ୍ରିୟ, ଲୋଡ଼େ ଯେଣୁ

ତାହାରି ପରଶ,

ଯତନ ସୋହାଗେ ମୁଁ ଯେ ମାଜି ତାରେ

କରଇଁ ସରସ ।

ଯଶ ଖ୍ୟାତି ଧନ ମାନ ଆଦି

ତୋ ଲାଗି ମୁଁ ରଖଇଁ ସମ୍ପାଦି,

ତୋଷିବାକୁ ତୋରେ, ପ୍ରିୟେ, କରଇ ମୁଁ

ଏ ଜୀବନେ ପ୍ରାଣାନ୍ତ ସାଧନା,

ତୋ ପ୍ରେମର ଆରାଧନେ ବହେଁ ମହାସୁଖେ

ମୁଁ ଯେ ଦୁଃସହ ବେଦନା !

ଏ ନୁହଇ ତ୍ୟାଗର ଗରବ,

ତୁ ଯେ ମୋର ଅଟୁ ଲୋ ସରବ,

ତୋର ଲାଗି ଏ ଭୁବନେ ପାରେଁ

ଅକାତରେ ସବୁ କରି,

ବିଶ୍ୱର ଜଞ୍ଜାଳରାଶି ତୋର ସ୍ନେହେ

ନେବଇଁ ଆଦରି ।

ତୋର ଲାଗି ଯେଣୁ ଲୋ ପ୍ରେୟସି,

ଉଦେ ମୋର ଚିର ସୁଖଶଶୀ;

ତୋର ଲାଗି ଦୁଇଗୁଣ ଭଲ ଲାଗେ

କୋକିଳର ମଧୁର ପଞ୍ଚମ;

କେତକୀ ସୁବାସେ ମୋର ପୂରି ଉଠେ

ହାହାକାରେ ବ୍ୟଥିତ ମରମ !

ତୋ ଲାଗି ମୋ ପ୍ରୀତିର ଜୋଛନା

ଅନୁରାଗବୋଳା ମୋ ବାସନା

ଦିଶେ ଦିଶେ ପଥେ ପଥେ ବନେ ବନେ

ଉଠଇ ଲୋ ବାଜି,

ବନ୍ଧୁର ଏ ଧରାପଥେ ଚଳିବାକୁ

ଭଲ ଲାଗେ ଆଜି ।

ମନେ ଅଛି ଥିଲା ଦୁରୁବହ

ଦିନେ ଏ ଜୀବନ ଗୋଟା ମୋହ,

ବଞ୍ଚିଛି ମରିଛି କିବା ଦିନେ ତାହା

ନ ଥିଲି ତ ଜାଣି,

ଗୀତ ଗନ୍ଧ ସ୍ପର୍ଶ ସ୍ୱାଦ ନ ଥିଲି

ବୁଝିରେ ପ୍ରାଣରାଶି ।

ଆଜି ଏତେ ପ୍ରାଣ ଦେଲା କିଏ;

ଏତେ ତେଜ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେ,

ଏତେ ଆଶା ଏ ଆକାଂକ୍ଷା ଏ ବିପୁଳ

ଜୀବନ ପରଶ,

ତୁହି ସଞ୍ଚାରିଛୁ ହୃଦେ ଏତେ ପ୍ରେମ

ପୁଲକ ହରଷ ।

ଆକାଶ ଭୁବନ ବସୁନ୍ଧରା

ତୋ ଲାଗି ସେ ମୋ ପ୍ରେମପସରା,

ତୁ ଯହିଁ ନାହୁଁ ଲୋ ପ୍ରିୟେ, ନାହିଁ ବିଶ୍ୱ

ନାହିଁ ନାହିଁ ଏ ଆକାଶଭୂଇଁ,

ଶୂନ୍ୟ ସବୁ ଚରାଚର, ନାହିଁ ନାହିଁ କିଛି ଏଥି,

ନାହିଁ ନିଜେ ମୁହିଁ !